مخراج کاری چیست؟ انواع مخراج کاری را بشناسید.

بی‌شک شما هم طلاهایی را دیده‌اید که روی آن‌ها سنگ‌های زینتی و زیبا قرار گرفته‌اند. این طلاها طرف‌داران خود را دارند و زیبایی آن‌ها چشم را به خود جلب می‌کند. حالا به این سؤال می‌رسیم که مخراج کاری چیست؟ در این نوشته به بررسی شغل مخراج کاری و روش‌های انجام آن می‌پردازیم.

مخراج کاری چیست؟

وقتی فلزها و سنگ‌ها را روی جواهرات ظریف نصب می‌کنند به آن مخراج کاری می‌گویند. فردی که این کار را انجام می‌دهد مخراج کار نام دارد و مخراج کاری یکی از اصطلاحات رایج بازار طلا محسوب می‌شود. مخراج کاری انگشتر نقره، مخراج کاری جواهر، مخراج کاری نگین و مخراج کاری سنگ عمل‌هایی تخصصی هستند که علاوه بر تخصصی بودن آن مهم نیز هستند. نام دیگر مخراج کاری مرصع‌کاری است. وقتی که پایه‌ی جواهر یا طلای ما آماده شد حالا زمان نصب سنگ‌ها و فلزات روی آن است که از طریق مرصع‌کاری این کار شکل می‌گیرد. این کار به مهارت و تخصص بسیار بالایی نیاز دارد و دقت فراوانی نیز می‌خواهد. برای این کار از روش‌های زیادی استفاده می‌شود. این کار حساس‌ترین بخش جواهرسازی است.

تاریخچه

ایرانیان از هزاران سال پیش در صنعت طلا و طلاسازی پیشرو و صاحب‌سبک بوده‌اند. در کاوش‌های باستانی که انجام شده زیورآلات، ظروف و وسایل زیادی یافت شده که در آن‌ها از جواهر استفاده شده است. از آثاری که به‌دست‌آمده می‌توانیم به این نتیجه برسیم که از دوره مادها، هخامنشیان، ساسانیان و دیگر دوران هنر مخراج کاری مدت‌زمان بسیاری است که در ایران رواج دارد. هرچند که ابزار این کار از سالیان دور بسیار تغییر کرده؛ اما نتیجه این کار خلق هنرهای خاص و زیبا است.

روش‌های مخراج کاری

اگر شما هم فکر می‌کنید که این عمل از طریق چسب‌های قوی یا چیزهایی شبیه به آن انجام می‌شود اشتباه می‌کنید. بلکه این کار را جواهرساز باهنر خاص خود انجام می‌دهد. مخراج کاری روش‌های گوناگونی دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

روش مخراج کاری سنگ‌های ریز

• چنگی
• قلم خور
• ریلی
• کاسه‌ای

مخراج کاری سنگ‌های درشت

• صورت دیواره‌ای
• چنگی
• نبشی

انواع پایه‌ها در مخراج کاری چیست؟

هرکدام از سنگ‌ها یا فلزها به صورت‌های خاصی روی بدنه سوار می‌شوند که همه زیبایی کار به این مرحله بستگی دارد. این مرحله برای هیچ طلا یا جواهری یکسان نیست و از روش‌های متفاوتی برای اتصال این دو استفاده می‌شود. در ساخت جواهرت زینتی از سنگ‌های ارزشمندی مثل زمرد، عقیق و موارد این‌چنین استفاده می‌شود. حتی در ساخت زیورآلاتی که از سنگ مصنوعی هستند هم از این روش استفاده می‌شود. تنوع پایه‌های نگهدارنده بسیار زیاد است که روش نصب آن بر اساس آن‌ها تغییر می‌کند که به آن‌ها می‌پردازیم. اگر دوست دارید درباره سنگ مصنوعی بیشتر بدانید این نوشته را از دست ندهید: سنگ اتمی چیست؟

پایه‌ها در مخراج کاری

• پایه چنگه‌ای (prong)
• پا پایه کانالی (Channel)
• پایه سنگ‌فرشی (Pave)
• پایه دیواره‌ای یا حفره‌ای (Bezel )
• پایه بالرین (Ballerina)
• پایه خوشه‌ای (cluster)
• پایه مهره‌ای (Bead)
• پایه تراز (Flush )

در ادامه به معرفی تعدادی از این پایه‌ها می‌پردازیم:

پایه‌ی چنگه‌ای

احتمالاً شما هم انگشترهای تک نگین را بسیار دیده‌اید. این پایه برای زیورآلاتی که تک نگین هستند استفاده می‌شود. وظیفه این پایه نگهداری از سنگ روی زیورآلات است. در این پایه تمرکز روی سنگ یا جواهر است و فلز در حاشیه قرار می‌گیرد. فلزی که سنگ را روی خود نگه می‌دارد در ایمنی آن بسیار اهمیت دارد. در پایه‌ی چنگه‌ای دو مدل وجود دارد. _ مدل چنگه‌ای V شکل _ مدل چنگه‌ای اشتراکی مخراج کاری بر روی چنگه‌ای V شکل بسیار آسان‌تر از دیگر شیوه‌ها است.

پایه‌ی دیواره‌ای

این پایه نگهدارنده از فلزهای گران‌بها و ارزشمند به این صورت است که کامل اطراف جواهر پوشش داده می‌شود. اگر شما هم از زیورآلات فانتزی خوشتان می‌آید باید به شما بگویم این پایه برای زیورآلات با طرح‌های فانتزی استفاده می‌شود. برای زیبایی بیش‌تر کارگاهی فلز به‌صورت نیمه دیواره اطراف نگین را می‌گیرد.

پایه کانالی در مخراج کاری

در انجام عملیات مخراج کاری باتوجه‌به نوع نگهدارنده، نگین نصب می‌شود. جواهرات با تراش گرد بیش‌تر در معرض ساییدگی و آسیب قرار دارند. پایه‌های کانالی برای این نوع جواهرات بیش‌تر کاربرد دارند. در جواهرات گران‌بها و ارزشمند مثل الماس محافظت بسیار ضروری بوده و این پایه مناسب است.

پایه سنگ‌فرشی

نصب سنگ‌های ریز و بسیار ظریف‌کاری بسیار سخت و دشوار است. نصب این کارها نیازمند تخصص ویژه‌ای است که مخراج کاران باتجربه و قدیمی از پس آن برمی‌آیند. در این پایه‌ی گوهرهایی که هم‌اندازه هستند به‌صورت موزاییکی و با نظم هندسی روی پایه قرار می‌گیرند. در این پایه کیفیت بسیار مهم است که از طریق مخراج کاری و نحوه نشاندن آن صورت می‌گیرد. این کاربر قیمت نهایی تأثیر دارد و می‌تواند ارزش آن را افزایش دهد. سختی مخراج کاری در این پایه بیش‌تر از باقی پایه‌ها است.

پایه بالرین

در این پایه سنگ‌ها به‌صورت مخروطی شکل به دور یک مرکز فرضی چیده می‌شوند. فرم این طراحی مثل دامن بالرین‌هاست و به شکل مخروطی است. شیوه مخراج کاری بستگی به‌طرف و سفارش مشتری دارد. برای محافظت کامل و درست از جواهر محل قرارگیری سنگ باید دارای عمق کافی باشد.

پایه‌ی خوشه‌ای

در این نوع مخراج کاری باید سنگ‌های ریز را به‌صورت فرضی بر روی یک گل نشاند. این طراحی به‌گونه‌ای است که سنگ‌ها در چند سطح و اختلاف ارتفاع نصب می‌شوند. این طراحی به‌صورت باز یا بسته با تعدادی جواهر ریز کار می‌شوند.

مراحل انجام مخراج کاری

اگر برای نصب نگین از چسب استفاده شود، کیفیت محصول نهایی بسیار کم می‌شود. همان‌طور که گفتیم مخراج کاری عملی بسیار ظریف و حساس است که دقت بالایی می‌خواهد. برای ثابت شدن پایه‌های نگهدارنده ابزار مخصوص لازم است تا کیفیت بالایی پیدا کند. اگر فردی که این کار را انجام می‌دهد بادقت انجام ندهد ممکن است که خود ابزارها به پایه نگهدارنده آسیب بزنند. ازاین‌رو فردی بامهارت بالا باید این عمل را انجام دهد. در ساخت انگشتر، گوشواره، گردنبند و جواهرات دیگر از ابزار مخصوصی برای ثابت ماندن پایه نگهدارنده استفاده می‌شود. اگر در هنگام کار پایه‌های نگهدارنده نتوانند سنگ را به‌درستی ثابت نگه دارند و سنگ در جای درست خود نباشد، سنگ خراب می‌شود. در این صورت زحمات فردی که کار را انجام داده به باد می‌رود و قیمت سنگ کم می‌شود. حساسیت این کار زمانی مشخص می‌شود که نمی‌توان از چسب یا مواد شیمیایی مشابه استفاده کرد. باید مراقب باشید که ابزار فشار زیادی به پایه نیاورند چرا که باعث آسیب می‌شود.

سخن پایانی

امروزه زیورآلات جواهرنشان طرف‌داران بسیاری دارند. در این مطلب از هنر مخراج کاری یا مرصع صحبت کردیم و با هم انواع روش‌های آن را بررسی کردیم. اگر شما هم تجربه‌ای در این زمینه دارید خوشحال می‌شویم که با ما به اشتراک بگذارید.