همه چیز درباره قانون مالیات بر عایدی سرمایه در ایران

برای اولین‌بار در ایران اصطلاح مالیات بر عایدی سرمایه در سال ۱۳۹۹ مطرح شد و در سال ۱۴۰۲ طرح مالیات بر سرمایه تصویب شد و در این راستا بازار‌ مالی ایران با شایعات عجیبی رو به رو گشت. در این نوشته از طلاین به طور کامل بررسی می‌کنیم که مالیات بر عایدی سرمایه چیست و روی چه کالا‌هایی اعمال می‌شود هم‌چنین نرخ مالیات بر عایدی سرمایه را برای هر کالا به شما توضیح می‌دهیم. اگر می‌خواهید با مالیات بر عایدی سرمایه به عنوان یکی از مهم‌ترین اصطلاحات بازار مالی آشنا شوید، با ما همراه باشید.

مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

مالیات بر عایدی سرمایه (Capital gains tax): مالیات بر عایدی سرمایه نوعی مالیات مستقیم است که نسبت به مابه‌التفاوت قیمت خریدوفروش دارایی‌های مختلف توسط افراد در حوزه‌های بازار مسکن، خودرو، طلا و سکه اعمال می‌شود. نرخ مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند صفر الی ۴۰ درصد باشد. در تعیین نرخ مالیات بر عایدی سرمایه عواملی نظیر مدت‌زمان نگهداری از موضوع مالیات موثر است. 

تاریخچه مالیات بر عایدی سرمایه

ایالات متحده آمریکا برای اولین‌بار در سال ۱۹۱۳ قانون مالیات بر عایدی سرمایه را تصویب کرد و ظرف ۵۰ سال بیشتر کشورهای اروپایی به تقلید از آمریکا مالیات بر عایدی سرمایه را به سیستم مالیاتی خود اضافه کردند. در حال حاضر فقط ۳۳ کشور چنین قانونی ندارند. این مالیات در جهان پیشینهٔ قوی دارد و تحت عنوان CGT شناخته می‌شود. در واقع بیش از یک قرن است که این مالیات در جهان اخذ می‌شود.

پیشینه مالیات بر عایدی سرمایه در ایران به دهه ۶۰ مربوط می‌شود؛ اما به دلیل فساد، فراهم نبود بستر مناسب و عدم آگاهی مردم به موفقیت نرسید. هم اکنون مجدداً از سال ۱۳۹۹ زمزمه‌های اجرایی‌شدن آن به گوش می‌رسد.

هم‌چنین اگر می‌خواهید با دیگر انواع مالیات آشنا شوید این نوشته را بخوانید: انواع مالیات در ایران

چه دارایی‌هایی مشمول پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه هستند؟

به‌طورکلی دارایی‌هایی زیر مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند:

• انواع وسایل نقلیه
• املاک
• نقره جات
• طل
• پلاتین
• جواهرات

لازم به ذکر دارایی‌های نظیر سپرده‌های بانکی، اوراق بهادار، ابزارهای بازار سرمایه مشمول پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌شوند. 

در ادامه شرایط هریک از سرمایه‌های موضوع قانون مالیات بر عایدی سرمایه را بررسی می‌کنیم.

مالیات بر عایدی سرمایه ملک

املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل یکی از موضوعات مالیات بر عایدی سرمایه است. درصورتی‌که ملک خریداری شده ظرف یک سال دوباره به فروش برسد میزان مالیات بر عایدی سرمایه ۶۰ درصد خواهد بود. لکن اگر ملک مورد نظر بیش از ۵ سال نگهداری شود، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه به ۵ درصد می‌رسد. در واقع نرخ مالیات بر عایدی سرمایه به طور پلکانی و معکوس سقوط می‌کند. سال اول ۶۰ درصد، سال دوم  ۴۰،  سال سوم ۲۰ درصد، سال چهارم ۱۰ درصد و سال پنجم ۵ درصد قابل‌اعمال است.

مدت نگهداری ملک	۱ سال	۲ سال	۳ سال	۴ سال	۵ سال
نرخ مالیات	۶۰ درصد	۴۰ درصد	۲۰ درصد	۱۰ درصد	۵ درصد

معافیت مالیات بر عایدی سرمایه در بازار ملک

درصورتی‌که شخصی دارای همسر و فرزند بالای ۱۸ سال باشد و هیچ ملکی به نام آنها نباشد، می‌تواند تا سقف ۴ ملک با دوره تملک ۲ساله داشته باشد و از مالیات بر عایدی سرمایه مسکن معاف شود. البته مشروط به اینکه طی ۵ سال گذشته از معافیت خود استفاده نکرده باشد.

اراضی با کاربری کشاورزی اعم از باغ‌ها و زمین‌های زراعی خارج از حریم شهری به‌استثنای باغ ویلاها از مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند، منوط بر اینکه دوره تملک بالای ۳ سال داشته و حداقل سه سال زیر کشت بوده باشند.

همچنین اولین فروش بعد از اخذ پروانه ساختمانی و قبل از دریافت گواهی اتمام عملیات ساختمانی مشروط به اینکه بیش از چهار سال از تاریخ اخذ اولین پروانه ساختمانی نگذشته باشد و اولین فروش بعد از دریافت گواهی اتمام عملیات ساختمانی نیز از مالیات بر عایدی سرمایه معاف‌اند.

لازم به ذکر است نقل‌وانتقالاتی که در قالب ارث، وضعیت، مهریه یا جهیزیه باشند از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند.

مالیات بر عایدی سرمایه خودرو

انواع وسایل نقلیه مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری از دیگر موضوعات مشمول قانون مالیات بر عایدی سرمایه است. درصورتی‌که خودروی خریداری شده کمتر از یک سال نگهداری شود ۳۰ درصد مالیات بر عایدی سرمایه بایستی پرداخت شود. اما اگر خودروی موردنظر بیش از ۳ سال مورد نگهداری قرار گیرد، میزان نرخ مالیات بر عایدی سرمایه صفر خواهد شد. در واقع نگهداری خودرو به مدت کمتر از یک سال دارای ۳۰ درصد، بین ۱ الی ۲ سال ۲۰ درصد، بیش از ۲ سال ۱۰ درصد و در نهایت بیش از سه سال از پرداخت مالیات معاف می‌شود. 

مدت نگهداری خودرو	کمتر از ۱ سال	۱ تا ۲ سال	بیش از ۲ سال	بیش از ۳ سال
نرخ مالیات	30درصد	۲۰ درصد	۱۰ درصد	معاف

معافیت مالیات بر عایدی سرمایه در بازار خودرو

درصورتی‌که هر خانوار فرزند بالای ۱۸ سال داشته باشد و خودرویی به نام آنها ثبت نشده باشد می‌توانند تا سقف ۴ خودرو از معافیت مالیات بر عایدی سرمایه بهره ببرد.

هم‌چین اگر خودرو متعلق به اشخاص غیرتجاری بالای ۱۸ سال باشد که طی ۲ سال گذشته در ملکیت وی بوده باشد و وسیله نقلیه دیگری به نام وی ثبت نشده باشد از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف است.

مالیات بر عایدی سرمایه طلا

یکی دیگر از موضوعات مالیات بر عایدی سرمایه انواع طلا، نقره، پلاتین، مسکوکات طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات است. نگهداری طلا و ارز کمتر است یک سال مشمول ۳۰ درصد مالیات بر عایدی سرمایه می‌گردد. درصورتی‌که طلا ۱ الی ۲ سال نگهداری شود مشمول ۱۰ درصد مالیات می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر حتما این نوشته را بخوانید: مالیات طلا

مدت نگهداری طلا	کمتر از یک سال	بین ۱ تا ۲ سال	بیش از ۲ سال
نرخ مالیات	۳۰ درصد	۲۰ درصد	۱۰ درصد

معافیت مالیات بر عایدی سرمایه در بازار طلا

هر شخص بالای ۱۸ سال که به میزان حداکثر ۲۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار بفروشد از مالیات بر عایدی سرمایه معاف است. این معافیت منوط بر این است که شخص فروشنده طی ۵ سال گذشته آن میزان طلا را نفروخته باشد

کسانی که کمتر از ۲ هزار یورو (معادل ۲۴۰۰ دلار) معامله می‌کنند. از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند. همچنین ارزهایی که از خارج از کشور وارد و به تأیید بانک مرکزی رسیده‌اند نیز از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند.

مالیات بر عایدی سرمایه شامل چه کسانی می‌شود؟

به‌طورکلی مخاطب طرح مالیات بر عایدی سرمایه کسانی هستند که با فعالیت‌های اقتصادی غیرمولد خود سبب التهاب بازار می‌شوند. هدف این افراد کسب سودهای هنگفت بدون خلق ارزش مثبت اقتصادی است؛ لذا قانون نسبت به عایدی آنها از فروش سرمایه مالیات اخذ می‌کند.

معافیت‌های پیش‌بینی‌شده در این طرح تقاضای مصرفی جامعه را پاسخ می‌دهد؛ لذا همهٔ افراد جامعه مشمول مالیات نمی‌شوند. طبق آمار تحقیقاتی تنها ۵ درصد جامعه مشمول پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه می‌گردند. 

مالیات بر عایدی سرمایه چه زمانی باید پرداخت شود؟

مالیات بر عایدی سرمایه فقط هنگامی قابل اخذ است که شما دارایی‌تان را به فروش رسانده باشید تا سودی به دست بیاوردید. تا زمانی که مالک دارایی‌تان باشید مالیاتی به شما تعلق نمی‌گیرد.

لازم به ذکر است برای مشمول پرداخت‌شدن مالیات بر عایدی سرمایه باید پیش‌شرط‌های قانونی من‌جمله فروش دارایی، مدت‌زمان مطروحه و عدم معافیت را داشته باشید. 

قانون مالیات بر عایدی سرمایه چه زمانی اجرایی می‌شود؟

بسترسازی اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه مسئولیت سازمان امور مالیاتی است که هنوز مهیا نشده است. لکن هنوز این طرح مالیاتی توسط مجلس به تصویب نرسیده است و فرایند قانونی شدن آن رسماً به انجام نپیوسته است. 

در این طرح حداکثر مهلت تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی ۲۰ ماه تعیین شده بنابراین انتظار می‌رود حداکثر ۲۰ ماه بعد از تصویب نهایی مجلس اجرا شود. 

هدف از اخذ مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

علاوه بر هزینه‌کردن مالیات برای اقدامات عمرانی کشور، یکی از اهداف مالیات کاهش فقر و فاصله طبقاتی است؛ بنابراین قانون‌گذار با اخذ مالیات بر عایدی سرمایه به دنبال جلوگیری از سوداگری دلالان بازار ملک، طلا، سکه و خودرو است. به همین دلیل قشر ثروتمند جامعه را مخاطب قرار داده است. 

به‌طورکلی مالیات بر عایدی سرمایه بر خلاف مالیات بر ارزش افزوده که افزایش ارزش تولیدی کالا را هدف قرار داده است. همچنین نسبت به چیزهایی تعلق می‌گیرد که مولد تولید نیستند. در واقع مالکان آنها چیزی به آن اضافه نکرده‌اند و تنها از افزایش قیمت سود می‌برند؛ بنابراین دولت می‌خواهد با اخذ مالیات از این افراد که با خریدوفروش مکرر در فواصل زمانی کوتاه به کسب سود بدون تأثیر تولیدی مثبت می‌پردازند جلوگیری و در نهایت مانع التهاب بازار شود. 

در این طرح ملاک احراز مالکیت و انتقال، صدور صورت‌حساب الکترونیک است؛ چراکه فعالیت‌های دلالی سند ثبت ندارند خرید و فروششان طبق قانون مشروعیت نخواهد داشت.

ایجاد شفافیت، عدالت مالیاتی، جلوگیری از سفته‌بازی و فرار مالیاتی، حمایت از تولید مولد و کاهش تورم از دیگر اهداف طرح مالیات بر عایدی سرمایه است. 

نحوه محاسبه، پرداخت و جزئیات مالیات بر عایدی سرمایه

ازآنجایی‌که طرح مالیات بر عایدی سرمایه هنوز مراحل تصویب قانونی خود را طی نکرده و صرفاً کلیات این طرح به تصویب رسیده است. همچنین بسترهای عملیاتی این طرح نیز مهیا نشده، جزئیاتی در خصوص نحوه اخذ و محاسبه مالیات بر عایدی سرمایه مشخص نشده است.

احتمال می‌رود با تصویب نهایی و مشخص‌شدن جزئیات قانون مالیات بر عایدی سرمایه مودیان بتوانند از طریق سازمان امور مالیاتی پرونده خود را استعلام و با پر نمودن اظهارنامه مالیاتی نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند.

مزایا تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه

نوسانات بازار ارز در ایران آب گل آلودی برای ماهیگیری دلالان است، کسانی که با سفته‌بازی بدون داشتن اثر مولد اقتصادی به خریدوفروش دارایی‌های مختلف به طور مکرر در مدت کوتاهی می‌کنند. یکی از اثرات این قانون محدود کردن چنین فعالیت‌هایی است که می‌تواند در درازمدت اثر تورم را کاهش دهد و از التهاب بازار جلوگیری کند.

مخاطب این قانون قشر مرفه جامعه است و مشمول حال قسمت عظیمی از مردم نمی‌شود؛ بنابراین انتظار می‌رود با اجرایی‌شدن اصولی این طرح فاصله طبقاتی کاهش یابد. تورم مهار شود و با شفافیت مالیاتی از فساد و فرار مالیاتی جلوگیری شود.

معایب تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه

یکی از مهم‌ترین معایب طرح مالیات بر عایدی سرمایه عدم پیش‌بینی اثر تورم است. اقتصاد ایران که تورم نسبتاً بالایی را تجربه می‌کند همواره به سمت‌وسوی کاهش قدرت خرید مردم و افزایش قیمت کالاهای مختلف پیش می‌رود. با اخذ مالیات بدون محاسبه متغیر تورم، قدرت خرید مردم و امکان تبدیل دارایی‌هایشان کاهش می‌یابد. 

از طرفی دیگر با کاهش ارزش پول ملی مردم تمایل شدیدی به نگهداری ارز، طلا و دارایی‌های این‌چنینی دارند. چرا که نگهداری ریال در قالب پس‌انداز در درازمدت منجر به زیان می‌گردد؛ بنابراین با اخذ مالیات نسبت به فروش طلا و ارز یکی از راه‌های پس‌انداز امن اقتصادی از جهت مصون‌ماندن از بی‌ارزش شدن ممکن است ارز بین برود؛ بنابراین باید ملاک صحیحی از برای تشخیص مصرف‌کنندگان ارائه شود. 

این طرح همچنین متغیرهایی نظیر استهلاک، هزینه نگهداری و غیره را در نظر نگرفته است. چنین هزینه‌هایی باید پیش از اخذ مالیات از موضوع مالیات کسر شود. خصوصاً در بازار مسکن و خودرو که امکان ارتقا و بهبود شرایط موضوع معامله وجود دارد، همین بهبود وضعیت موضوع معامله در قیمت نهایی بسیار موثر است.

جمع‌بندی و سوالات درباره مالیات بر عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه همچون مالیات بر خانه‌های خالی در میان عامه مردم کمتر شنیده شده است. اما لازم است بدانیم، تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه به معنی آن نیست که کسانی که دارایی‌های محدود و اندکی دارند مجبور به پرداخت مبلغ بالای مالیات شوند. در این مقالهٔ طلاین به جزئیات این طرح قانونی پرداختیم.

سؤالات متداول: