ارزش افزوده، در حقیقت ارزشی است که در طی فرایند تولید به کالا (کالای واسطه‌ای) یا خدمات اضافه می‌شود. برای مثال پنبه یک کالا محسوب می‌شود، این کالا در طی فرایندی به نخ تبدیل می‌شود و ارزش بالاتری پیدا می‌کند، در ادامه این نخ به پارچه و سپس به لباس تبدیل می‌شود. با عبور کالا از هر مرحله تولید، ارزشی به آن اضافه می‌شود و این فرایند تولید است که ارزش افزوده را ایجاد می‌کند. در نهایت این ارزش کالا است که موضوع مالیات بر ارزش افزوده قرار می‌گیرد.
در این نوشته از مجموعه اصطلاحات رایج بازار مالی، به این سوال پاسخ خواهیم داد که مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده (Value added tax): نوعی مالیات غیرمستقیم است که مصرف‌کننده یا خریدار آن را در قالب قیمت کالا و خدماتی که می‌خرد، می‌پردازد. در نهایت، فروشنده یا دریافت‌کننده مالیات باید این مالیات را به خزانه دولت واریز کند.
طبق متن صریح قانون مالیات بر ارزش افزوده:
«مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع می‌گردد.»
پیشینهٔ مالیات بر ارزش افزوده در ایران و جهان
طبق کتیبه‌های گلی کشف شده، در دورهٔ هخامنشیان، از هر کاسبی به نسبت به درآمد دریافتی‌اش از فروش کالا، مالیات اخذ می‌شد. برای همین ادعا می‌شود که سیستم مدرن مالیاتی ریشه در امپراطوری هخامنشیان دارد. در اروپا و دوران مدرن نیز، این آلمانی‌ها بودند که مالیات بر فروش را رایج کردند و از سال ۱۹۶۸ اصطلاح مالیات بر ارزش افزوده برای این نوع مالیات به‌کار رفت. در ایران نیز از سال ۱۳۶۶ این مالیات از مصرف‌کنندگان نهایی اخذ گردید.
انواع مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
به طور کلی انواع مالیات بر ارزش افزوده عبارت‌اند از:
- مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: مالیات بر ارزش افزوده تولیدی هم بر کالای مصرفی و هم بر کالای سرمایه‌ای تعلق می‌گیرد.
- مالیات بر ارزش افزوده مصرفی: مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات بر ارزش افزوده نوع مصرفی؛ چون بر مبنای کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌گردد.
- مالیات بر ارزش افزوده درآمد: مالیات بر ارزش افزوده درآمد در واقع مالیات بر فروش تولید خالص کالا است. بعد از کسر هزینه استهلاک از سرمایه‌گذاری خالص مالیات ارزش افزوده درآمد اخذ می‌شود.
انواع مالیات بر ارزش افزوده بر همهٔ کالاها و خدماتی که در ایران دادوستد می‌شود، اعمال می‌شود مگر خلاف آن در قانون تصریح شده باشد.
نحوهٔ محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده در چند مرحله نسبت به ارزش اضافی تولید شده در مراحل مختلف تولید کالا و ارائه خدمات، محاسبه می‌شود. به‌طورکلی ۲ روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در جهان رایج است:
روش تفریقی مستقیم برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
در این روش ابتدا مابه‌التفاوت قیمت خرید و قیمت فروش کالا و خدمات را محاسبه و در نرخ مالیات ضرب می‌کنید. در این روش هر مرحله از تولید کالا و ارائه خدمات باید مالیات بر ارزش افزوده محصول خود را بپردازد.
(قیمت خرید – قیمت فروش) ×نرخ مالیات = مالیات بر ارزش افزوده
روش تفریقی غیر مستقیم برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
در روش تفریقی غیر مستقیم (صورت حسابی یا اعتباری) هر خریدار باید علاوه بر قیمت مواد اولیه، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز بپردازد و در زنجیره بعدی فروش نیز علاوه بر بهای کالا، مالیات بر ارزش افزوده را نیز از خریدار اخذ کند. در نهایت مابه‌التفاوت مالیاتی که پرداخت کرده و از خریدار اخذ کرده تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی بپردازد.
مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده توسط فروشنده – مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده توسط خریدار=مالیات بر ارزش افزوده
در ایران مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه می‌شود؟
در ایران از روش تفریقی غیر مستقیم در سیستم مالیاتی خود استفاده می‌کند. مالیات بر ارزش افزوده باید توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت شود؛ بنابراین برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، مودیان یا پرداخت‌کنندگان مالیات باید ابتدا مالیاتی که خود، پرداخت نموده‌اند را از مالیات پرداختی خریدار کسر کرده و باقی‌مانده را به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی بپردازند.
اگر مالیات پرداختی بیش از مقداری باشد که باید پرداخت گردد مودی می‌تواند مقداری از آن را به‌عنوان اعتبار مالیاتی، به دوره بعدی موکول کند یا از سازمان امور مالیاتی مسترد کند.
خریدار کالا در هر مرحله از تولید طبق فرمول زیر قیمت کالا را می‌پردازد:
قیمت کالا + (قیمت کالا × نرخ مالیات ارزش افزوده) = قیمت پرداخت شده نهایی توسط خریدار به فروشنده
نرخ مالیات بر ارزش افزوده
درگذشته، ۶ درصد مالیات و ۳ درصد عوارض نسبت به کالاها و خدمات به عنوان نرخ مالیات بر ارزش افزوده اعمال می‌شد. اما با اجرای قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، یک درصد ثابت ارزش افزوده به‌صورت مجموع مالیات و عوارض با نرخ ۹ درصد برای تمامی کالاها اعمال می‌شود.
برخی از کالاها نیز دارای نرخ متفاوتی و برخی نیز از مالیات معاف هستند. برای مثال مالیات بر ارزش افزوده واردات گندم، برنج، دانه‌های روغنی، انواع روغن خام، قند، شکر و گوشت قرمز یک درصد است.
به‌طورکلی نرخ مالیات بر ارزش افزوده هر ساله باتوجه‌به نرخ تورم توسط سازمان امور مالیاتی کشور تعیین می‌شود و اغلب نرخی افزایشی است.
کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
موارد زیر نیز از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معافیت دارند:
- محصولات کشاورزی فرآوری نشده
- دام و طیور، آبزیان و زنبورعسل
- انواع کود، سم، بذر و نهال درخت
- آرد، نان، گوشت؛ برنج، شیر، پنیر و به‌طورکلی کالاهای مصرفی یک خانوار
- کتاب، دفتر، کاغذ و مطبوعات
- اموال غیرمنقول
- کالاهای بلاعوض اهدا شده به وزارتخانه‌ها، موسسه‌های ولتی. نهادهای عمومی غیردولتی
- انواع دارو و خدمات درمانی
- خدماتی که تحت شمول مالیات‌بردرآمد هستند
- خدمات بانکی
- خدمات حمل‌ونقل عمومی
- خدمات پژوهشی آموزشی
- اقلام نظامی و انتظامی
- خوراک دام و طیور
- فرش دستباف
- رادار و تجهیزات ناوبری
- اصل طلا و جواهر و پلاتین آنها (اجرت ساخت طلا شامل ۹ درصد مالیات است)
کالاهای فوق‌الذکر نمونه‌هایی‌اند که مشمول مالیات‌بردرآمد نمی‌شوند؛ اما دقت کنید این لیست هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی مورد اصلاح قرار می‌گیرد.
قانون مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
پیشینهٔ تصویب قانون مالیات در ارزش افزوده در ایران به سال ۱۳۶۶ برمی‌گردد که لایحهٔ آن برای اولین‌بار در مجلس مطرح شد و بعد از تصویب ۶ ماده از آن برای اجرای سیاست تثبیت قیمت‌ها به دولت ارجاع شد.
در سال ۱۳۷۰ صندوق بین‌المللی پول، اخذ مالیات بر ارزش افزوده را به‌عنوان یکی از راه‌های اصلاح سیستم مالیاتی ایران پیشنهاد کرد. وزارت اقتصاد و دارای نیز در این راستا طرح ساماندهی اقتصادی کشور شامل اصلاح سیستم مالیاتی، حذف معافیت‌ها و عوارض را آغاز کرد.
در نهایت ضمن بررسی و مطالعات فراوان در سال ۸۷ قانون مالیت بر ارزش افزوده شامل ۵۳ ماده در کمیسیون اقتصادی مجلس به مدت ۵ سال برای اجرای آزمایشی تصویب شد. در سال ۱۴۰۰ قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده اجرا شد که منوط به ثبت‌نام مودیان مالیاتی در سامانه مودیان بود.
اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
محاسبه مالیات بر ارزش افزوده از راه سیستم خوداظهاری مالیاتی انجام می‌شود. در واقع مودیان باید از طریق سامانه ارزش افزوده، ظرف ۱۵ روز پس از پایان هر فصل اظهارنامهٔ مالیات بر ارزش افزوده خود را ارسال کنند که این مدت معمولاً تمدید می‌شود. درصورتی‌که مودیان ظرف این مدت اقدام به ارسال اظهارنامه مالیاتی نکنند جریمه می‌شود که معمولاً قابل بخشش نیست.
سپس بر اساس اظهارنامه و صورت‌حساب‌های ارائه شده توسط مودی، اداره امور مالیاتی یک فیش مالیاتی صادر می‌کند که توسط مودی پرداخت می‌شود.
لازم است بدانید حتی اگر هیچ فعالیت مالی نداشته باشید باید اظهارنامه ارزش افزوده را ارائه کنید؛ اما به‌صورت سفید به همراه مدارک لازم.
نظر شما درباره مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
در این نوشته از طلاین سعی کردیم به این سوال پاسخ دهیم که مالیات بر ارزش افزوده چیست و چه انواعی دارد. دیدیم که این نوع از مالیات به صورت غیر مستقیم از مردم اخذ می‌شود و لازم است تا تمامی افرادی که درگیر خرید و فروش کالا هستند، نسبت به ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده اقدام کنند. آیا شما تا به حال این اظهار نامه را ارسال کرده‌اید؟ تجربه شما در زمینه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
سؤالات متداول:
مالیات بر ارزش افزوده به چه مشاغلی اعمال می‌شود؟
به‌طورکلی هر شغلی که درگیر خرید و فروش کالا و خدمات است موضوع مالیات بر ارزش افزوده قرار می‌گیرد.
پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به چه نحوی است؟
هم اکنون مالیات بر ارزش افزوده به‌صورت آنلاین پرداخت می‌شود به‌نحوی‌که هر یک از مودیان مالیاتی باید سامانه ارزش افزوده ثبت‌نام با تکمیل فرم اظهارنامه مالیاتی و ارسال مدارک لازم، فیش مالیاتی اعلام شده توسط اداره امور مالیاتی را پرداخت کنند.
چه کالاهایی مالیات بر ارزش افزوده متفاوت دارند؟
به‌طورکلی اساس مالیات بر ارزش افزوده در همهٔ کالاها یکسان است؛ اما این کالاها و خدمات دارای استثنائاتی نیز هستند: سیگار و مواد دخانی دارای مالیات بر ارزش افزوده ۱۲ درصد و بنزین و سوخت هواپیما دارای مالیات بر ارزش افزوده ۲۰ درصدی دارند.
فهرست مطالب
