سود چیست؟ بررسی انواع سود خالص و ناخالص

سود از پرکاربردترین اصطلاحات بازار مالی است که تقریباً همه فعالان بازار سرمایه‌گذاری با آن آشنا هستند. محاسبه سود شرکت یا سود شخصی باعث می‌شود بتوانید به صورت دقیق صورت‌های مالی خود را رصد کنید و بر اساس آن‌ها تصمیم بگیرید.

در این نوشته از طلاین به انواع سود را برای شما توضیح می‌دهیم و تفاوت‌های هر یک را مشخصات می‌کنیم. اگر می‌خواهید با سود به عنوان یکی از مهم‌ترین اصطلاحات بازار مالی آشنا شوید، این نوشته را از دست ندهید. 

تعریف سود چیست؟

سود (Interest): در یک تعریف ساده، سود به درآمد خالص پس از کسر هزینه‌های صورت‌گرفته گفته می‌شود. در حسابداری، سود به تفاوت مثبت بین درآمد و هزینه‌ها یا هزینه‌های ناخالص اشاره دارد. 

ساده‌ترین فرمول برای محاسبه سود به این صورت است: {سود} ={هزینه‌ها} -{درآمد کل} 

سود نشان‌دهنده مقداری است که یک شرکت یا فرد پس از کسر تمام هزینه‌ها از کل درآمد، به دست می‌آورد. سود ممکن است به صورت نقدی باشد (درآمد ناخالص نقدی) یا به صورت غیرنقدی (مانند افزایش ارزش دارایی‌ها).

انواع سود، بر اساس هزینه‌های کسر شده 

سود بر اساس نوع هزینه‌های کسر شده از درآمد شامل سود ناخالص، خالص و سود عملیاتی می‌شود که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم:

سود ناخالص چیست؟

درآمد اصلی شرکت‌های تولیدی، درآمد ناشی از فروش کالا و خدمات آن‌ها است. در واقع تمامی هزینه‌هایی که مستقیماً در تولید نقش دارند در قیمت کالا گنجانده شده است. حال اگر هزینه‌های مربوط به تولید کالا و خدمات فروخته شده را از درآمد فروش کسر کنیم، باقی‌مانده درآمد سود ناخالص نام می‌گیرد. 

هزینه‌هایی که در این مرحله کسر می‌شود شامل هزینه‌های متغیر است که وابسته به سطح و میزان تولید هستند.

سود خالص چیست؟

سود خالص یکی از مهم‌ترین انواع سود است که بسته به نوع هزینه‌های کسر شده از درآمد، مشخص می‌شود. برای دستیابی به سود خالص هزینه‌های مالی (برای مثال بازپرداخت سود تسهیلات دریافتی) از سود عملیاتی کسر می‌شود. 

همچنین درآمدهای مربوط به سرمایه‌گذاری شرکت نیز (درصورتی‌که فعالیت اصلی شرکت سرمایه‌گذاری نباشد) اضافه می‌شود. در نهایت سایر درآمدها یا هزینه‌های غیرعملیاتی و مالیات نیز اضافه یا کسر می‌گردد، رقم باقیمانده سود خالص خواهد بود. 

لازم به ذکر است برای تحلیل وضعیت یک شرکت بر اساس سود خالص باید توجه نمود برخی از بخش‌های سایر درآمدها و هزینه‌ها در دوره‌های مالی مختلف تکرار می‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر درآمدها و هزینه‌ها صرفاً برای یک سال وجود دارند مثل تسعیر ارز. 

سود عملیاتی چیست؟

یکی دیگر از انواع سود، سود عملیاتی است که وابسته به نوع هزینه‌های کسر شده است. در واقع اگر هزینه‌های عمومی و اداری و سایر هزینه‌ها (که زیر مجموعه هزینه‌های عمومی و اداری نیستند و ارتباطی با بهای تمام شده کالا و خدمات ندارند) را نیز از سود ناخالص کسر کنیم. سپس به رقم به‌دست‌آمده سایر درآمدهای عملیاتی شرکت را اضافه کنیم سود عملیاتی به دست می‌آید. 

سود عملیاتی یکی از پارامترهای سنجش فعالیت اصلی شرکت است و منفی بودن آن، خطرناک بودن وضعیت شرکت را نشان می‌دهد.

انواع سود، بر اساس شرایط پرداخت آن به سهام‌داران

سود از دیدگاه سهام‌داران ۲ دسته می‌شود: سود نقدی و سود عایدی.

سود نقدی چیست؟

سود نقدی یکی از انواع سود است که به‌صورت سالانه نقداً به‌حساب سهام‌داران واریز می‌شود منوط به آنکه مراحل احراز هویت سهام‌دار از طریق سامانه سجام به‌درستی صورت‌گرفته باشد. در غیر این صورت سهام‌دار برای دریافت سود باید به یکی از شعب بانکی که شرکت معرفی می‌کند مراجعه کند. میزان این سود به نسبت هر سهم در مجمع سالیانه مشخص می‌شود.

سود عایدی چیست؟

سود عایدی یکی از انواع سود است که ناشی از تغییرات قیمت است. این سود می‌تواند به زیان نیز تبدیل شود. زیرا ممکن است پس از خرید سهم قیمت آن نزولی گردد. 

انواع سود، بر اساس اقدامی که درباره سود صورت می‌گیرد

پس از ایجاد سود خالص بر اساس اقدامی که نسبت به سود انجام می‌شود. سود به ۲ دسته نقدی و انباشته تقسیم می‌شود. در ادامه به معرفی این ۲ دسته می‌پردازیم:

• سود انباشته: بخشی از سود که مابین سهام‌داران شرکت تقسیم نشده و برای سرمایه‌گذاری مجدد در شرکت باقی خواهد ماند، سود انباشته نام دارد. تجمع این سود طی چند سال برای مصرف در اموری مثل پرداخت بدهی، خرید تجهیزات، طرح‌های توسعه‌ای و افزایش سرمایه شرکت می‌تواند بسیار مفید باشد.
• سود نقدی: سود نقدی همان‌طور که گفته شد بخشی از سود ایجاد شده شرکت است که بین سهام‌داران توزیع می‌شود. میزان این سود به نسبت هر سهم از طریق مجمع سالیانه و با رأی‌گیری مشخص می‌شود.

سود مرکب چیست؟

سود یا بهره مرکب به معنای رشد سرمایه است که با ترکیب سودهای سالیانه، سرمایه اصلی و سودهای سال‌های قبل محاسبه می‌شود. در سود مرکب، سودهای جدید به سرمایه اصلی اضافه شده و در سال بعدی نیز سود به انضمام سرمایه جدید مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در این صورت سرمایه هر سال افزایش‌یافته و سود بیشتری ایجاد می‌کند. 

سود بانکی چیست؟

یک بانک در ازای سپرده‌گذاری مشتریان خود مبلغی را تحت عنوان سود به آنها می‌پردازد که به آن سود بانکی گفته می‌شود. به درصد سود پرداخت نرخ بهره گفته می‌شود که معمولاً در سپرده‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت متغیر است. 

همچنین درصورتی‌که یک شرکت سرمایه‌گذاری از بانک برای کسب‌وکار خود وام بگیرد طی بازپرداخت وام باید به بانک سود بپردازد که این مبلغ نیز به سود بانکی معروف است. لازم به ذکر است نرخ سود بانک در شرایط تورم و رکود متغیر خواهد بود. 

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی انواع سود از دیدگاه‌های ماهیت درآمدها و هزینه‌ها (سود ناخالص، عملیاتی و خالص)، سهام‌داران (سود نقدی و عایدی) و در نهایت اقدام صورت‌گرفته نسبت به سود (سود نقدی و سود انباشته) پرداختیم. 

سؤالات متداول