مزایده زمانی به وجود می‌آید که تقاضا برای یک کالا بیش از اندازه است و خریداران برای به تصاحب کالا با هم رقابت میکنند. در هر مزایده، فروشنده سعی می‌کند تا کالای خود را به بیشترین قیمت ممکن به فروش بگذارد و در مقابل، خریداران سعی در خرید با کمترین قیمت هستند.
در این نوشته به بررسی تخصصی انواع مزایده در ایران و شرایط هر یک می‌پردازیم.
تعریف مزایده چیست؟
مزایده (Auction): مزایده شیوه‌ای رقابتی از فروش کالا و خدمات است که در طی آن یک کالا و یا خدمات به بالاترین قیمت پیشنهادی توسط خریدار به فروش می‌رسد.
در فرایند انواع مزایده معمولاً قیمت پایه با تأیید نظر یک کارشناس توسط فروشنده اعلام می‌شود و نهایتاً قیمت نهایی توسط خریدار مشخص می‌شود. باید توجه کرد که در مزایده رعایت شیوه و تشریفات حقوقی و قانونی از اهمیت زیادی برخوردار است تا جایی که اگر این ساختار قانونی رعایت نشود مزایده باطل و بلااثر خواهد بود.
تاریخچه مزایده چیست؟
اولین مزایده ثبت شده در تاریخ به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. هردوت، پدر تاریخ، می‌گوید مزایده در ابتدا در بابل (عراق) با فروش برده شروع شد. ابتدا بردگان مرغوب‌تر به طور افزایشی تعیین قیمت و فروخته می‌شدند و بردگان پیرتر به‌صورت معکوس و کاهشی به فروش می‌رسیدند.
جالب است بدانید در سال ۱۹۳ بعد از میلاد مسیح کل امپراطوری روم توسط گارد ویژه آن به مزایده گذاشته شد که برنده آن دیدیوس جولیانس بود.
انگلیسی‌ها مزایده را با روشن‌کردن یک شمع شروع و با خاموش‌شدن آن پایان می‌دادند تا کسی نداند کی مزایده تمام می‌شود. کم‌کم در سراسر اروپا و جهان مزایده یک شیوه رسمی خریدوفروش گردید.
ارکان مزایده چیست؟
هر مزایده دارای سه رکن مهم است:
- خریداران
- فروشندگان
- قیمت مزایده
اشخاص مختلفی می‌توانند برای فروش کالا و خدمات خود از مزایده استفاده کنند. من‌جمله اشخاص حقیقی، کسب‌وکارهای مختلف، سازمانهای دولتی و اشخاص حقوقی. طبق قانون بخش عظیمی از معاملات دولتی باید از طریق مزایده انجام شود همان‌گونه که خدمات مورد نیاز دولتی باید از طریق مناقصه تامین شود.
اگر با مناقصه آشنایی ندارید، این نوشته را بخوانید: مناقصه چیست
برای أشنایی بیشتر با مفاهیم بازار مالی می‌توانید این نوشته را بخوانید: اصطلاحات رایج بازار مالی
انواع مزایده در ایران
مزایده تحت‌تأثیر شرایط آن، انواع مختلفی دارد. از مهم‌ترین انواع آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مزایده اختیاری
- مزایده اجباری
- مزایده خصوصی و محدود
- مزایده عمومی
- مزایده انگلیسی
- مزایده هلندی
در ادامه هر یک از این انواع مزایده در ایران را بیشتر توضیح می‌دهیم.
مزایده اختیاری:
به مزایده‌ای که بدون اجبار قانون یا ارگان خاصی انجام می‌شود مزایده اختیاری گفته می‌شود. در این نوع مزایده انجام فروش به اختیار صاحب کالا است. هریک از سازمان‌ها یا شرکت‌ها و اشخاص حقیقی که طبق دستور مدیریتشان می‌خواند مالی را بفروشند می‌توانند با رعایت تشریفات قانونی مثل انتشار آگهی، اموال خود را از طریق مزایده به فروش برسانند.
مزایده اجباری:
در مزایده اجباری مالک اختیاری جهت انجام مزایده ندارد؛ بلکه به دستور مقام قضایی تشریفات قانونی مزایده برگزار می‌شود. از مثال‌های بارز این قسم مزایده فروش اموال شرکت‌های ورشکسته یا ادای دیون بدهکار با مزایده دارایی بدهکار از طریق توقیف قضایی اموال وی هستند. در این مدل از مزایده مقام قضایی و دستوراتش رکن چهارم مزایده را تشکیل می‌دهد که باید کاملاً رعایت شود.
مزایده خصوصی و محدود:
این مزایده بنابر شرایط خاص سیاسی، حقوقی و امنیتی به‌صورت محدود و محرمانه توسط اشخاص مشخص و در بخش‌های خاصی از اقتصاد انجام می‌شود.
مزایده عمومی:
مزایده عمومی بر خلاف خصوصی به طور شفاف و علنی انجام می‌شود. هر شخصی می‌تواند در این مزایده شرکت کند و هیچ محدودیتی ندارد.
مزایده انگلیسی:
مرسوم‌ترین نوع مزایده، مزایده انگلیسی است. احتمالاً در فیلم‌ها دیده‌اید خریداران برای خرید یک کالا با پیشنهاد قیمت بالاتر از قیمت پیشنهادی قبلی با یکدیگر رقابت میکنند. مزایده زمانی تمام می‌شود که پیشنهادی بالاتر از پیشنهاد قبلی وجود نداشته باشد یا به سقف مورد توافق برسد.
مزایده هلندی:
مزایده هلندی یا چینی به نحوی است که با بالاترین قیمت ممکن آغاز می‌شود و مرتب از قیمت کاسته می‌شود. تا جایی که خریداری برای قیمت اعلامی پیدا شود یا به حداقل قیمت ممکن برسد.
این موارد تنها معروف‌ترین مدل‌های مزایده هستند و انواع متعددی از شیوه‌های برگزاری مزایده وجود دارد که بنابر عرف و رویه تجاری و غیره به کار می‌روند.
مراحل و شرایط مزایده در ایران
برای برگزاری و صحت مزایده رعایت یک سری شرایط و تشریفات ضروری است تا جایی که اگر تشریفات مزایده رعایت نشود مزایده صحیح نبوده و می‌توان ابطال آن را از دادگاه تقاضا نمود. تشرفات مزایده موارد نیز است:
- دعوت عمومی: در مزایده اجباری که به دستور دادگستری صورت می‌گیرد دادگاه باید طبق قانون اقدام به انتشار یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه‌های محلی کند یا آگهی مزایده را محل وقوع مال و معابر عمومی بچسباند. این آگهی نباید به فاصله بیش از یک ماه تا مزایده یا کمتر از ده روز از مزایده باشد.
- تعیین قیمت پایه: قیمت پایه را کارشناس تعیین می‌کند. مزایده بر اساس این قیمت شروع و به بالاترین قیمت فروخته می‌شود.
- پرداخت ده درصد بهای مال مورد مزایده: متقاضیان مزایده باید بعد از برنده‌شدن ده درصد مال موضوع مزایده را فوراً و مابقی را ظرف یک ماه پرداخت کند. اگر برنده به تعهد خود عمل نکند این مبلغ مورد مصادره قرار می‌گیرد و مزایده دوباره برگزار می‌شود.
- تسلیم مال و اعطای سند رسمی: در صورت پرداخت تمامی مبلغ مزایده مال تحویل برنده می‌شود و نسبت به تنظیم سند رسمی اقدام می‌شود.
موارد چهارگانه بالا از بهترین تشریفات قانونی مزایده است که باید رعایت شود.
آگهی مزایده چیست؟
یکی از مقدمات برگزاری مزایده اطلاع‌رسانی به خریداران بالقوه و علاقه‌مند جهت شرکت در مزایده است. رایج‌ترین شکل اطلاع‌رسانی انتشار آگهی مزایده است. در واقع فروشنده در یک آگهی مزایده اقلام و کالاهای موردنظر، قیمت پایه و غیره را در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و یک روزنامه محلی منتشر می‌کند تا عموم خریداران از آن مطلع شوند.
در برخی موارد فروشنده آگهی مزایده در اماکن پرتردد مثل مترو نیز نصب می‌کند یا از طریق فضای مجازی و سایت‌های دارای مجوز شرایط مزایده را به اطلاع خریداران علاقه‌مند می‌رساند.
چطور در مزایده شرکت کنیم؟
باتوجه‌به پارامترهایی مانند ارگان برگزار کننده مزایده، موضوع مزایده و غیره شرایط و شیوه مزایده می‌تواند متفاوت باشد.
اولین قدم برای شرکت در مزایده مطالعه آگهی مزایده و فراهم‌کردن پیش‌شرط‌های لازم برای شرکت در مزایده است که معمولاً در آگهی مزایده منعکس شده است.
تجربه شما از شرکت در مزایده چیست؟
در این مقاله با مزایده، پیشینه مزایده و تشریفات آن آشنا شدیم. در این شیوه خریدوفروش که هنوز هم به‌کرات توسط بخش خصوصی و دولتی استفاده می‌شود یک کالا به بالاترین قیمت پیشنهاد شده توسط خریداران فروخته می‌شود و فروشنده تنها می‌تواند قیمت پایه را تعیین کند.
آیا تا به حال در یک مزایده شرکت کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات شما درباره مزایده چیست؟ آن را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
سؤالات متداول:
منظور از مزایده معاملات جزئی چیست؟
این شیوه مخصوص معاملات دولتی است؛ بنابراین شیوه مأمور مزایده باید به متقاضیان معامله مراجعه و پس از تحقیق کامل از قیمت کالا با رعایت صرفه دولت معامله را انجام دهد.
مزایده در سازمانهای دولتی چگونه است؟
ارگانهای دولتی مزایده را بر اساس موضوعشان به سه دسته جزئی، متوسط و بزرگ تقسیم میکنند.
فهرست مطالب
