از آنجایی که معاملات سازمان‌های دولتی به‌منظور تأمین منافع عمومی هستند، تشریفات خاصی دارد. یکی از تشریفات قانونی این معاملات، لزوم برگزاری مناقصه است. طبق قانون برگزاری مناقصات ۱۳۸۳، تشریفات مربوط به خرید کالا و خدمات ادارات دولتی از روش برگزاری مناقصه بایستی انجام شود.
در این مقاله به شما خواهیم گفت مناقصه چیست؟ چه انواعی دارد و چگونه می‌توانید در آن شرکت کنید.
مفهوم مناقصه چیست؟
مناقصه (Tender offer): مناقصه یک روش رقابتی خرید کالا و خدمات است. در مناقصه، کلیهٔ پیشنهادهای خرید یک کالا یا سهام در یک‌زمان و مکان مشخص، دریافت و بررسی می‌شود و پیشنهادی که پایین‌ترین قیمت را ارائه کرده است، پذیرفته می‌شود.
طبق ماده ۲ قانون برگزاری مناقصات درصورتی‌که سازمانی دولتی نیازمند تأمین کالا و خدماتی باشد، خرید کالا و خدمات باید از طریق مناقصه و با فروشنده‌ای که نازل‌ترین قیمت را پیشنهاد داده صورت گیرد.
لازم به ذکر است زمانی که سازمان‌های دولتی بخواهند مالی را بفروشند نیز باید تشرفات قانونی خاصی طی کنند. یکی از این تشرفات، فروش از طریق مزایده به بالاترین قیمت است.
برای آشنایی بیشتر با مزایده، این نوشته را بخوانید: مزایده چیست
ارکان یک مناقصه چیست؟
یک مناقصه به‌طورکلی دارای ۴ رکن است:
- مناقصه‌گر یا شرکت‌کننده مناقصه
- مناقصه‌گذار یا برگزار کننده مناقصه
- برنامه زمانی مناقصه: یک سند حاوی برنامه زمانی و مهلت برگزاری مناقصه، مدت اعتبار پیشنهادها و زمان انعقاد قرار داد.
- اسناد مناقصه: شامل دعوت‌نامه که از طرف مناقصه‌گذار برای مناقصه‌گران منتخب ارسال می‌شود و برگ پیشنهاد مناقصه که شامل پیشنهاد مناقصه‌گر برای کالا یا خدمات است.
انواع مناقصه
مناقصه از جنبه‌های مختلفی قابل‌تقسیم است. در ادامه به ۲ دسته‌بندی اصلی از انواع مناقصه پرداخته‌ایم:
انواع مناقصه از نظر مراحل بررسی
- مناقصه یک‌مرحله‌ای: در مناقصه یک‌مرحله‌ای نیازی به بررسی فنی بازرگانی هیچ یک از پیشنهادها نیست. پیشنهاد مناقصه‌گران در یک جلسه بررسی و در همان جلسه برنده مناقصه مشخص می‌شود.
- مناقصه دومرحله‌ای: زمانی که بنابر تشخیص مناقصه‌گذار بررسی ظرفیت فنی بازرگانی پیشنهادها لازم باشد، مناقصه در دو مرحله انجام می‌شود. ابتدا، کمیته فنی بازرگانی تشکیل و با بررسی پیشنهادها نتیجه را به کمیسیون مناقصه ارائه می‌دهد. سپس پیشنهاداتی که صلاحیت فنی بازرگانی را احراز کرده‌اند، در کمیسیون مناقصه بررسی و برنده مشخص می‌شود.
انواع مناقصه از نظر روش دعوت مناقصه‌گران
- مناقصه عمومی: وقتی فراخوان یا آگهی مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه‌گران برسد، مناقصه عمومی است.
- مناقصه محدود: وقتی بنابر تشخیص و مسئولیت عالی‌ترین مقام دستگاه مناقصه‌گذار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با دلیل موجه تأیید گردد و فراخوان یا آگهی مناقصه از طریق دعوت‌نامه‌های خصوصی به اطلاع مناقصه‌گران مشخص می‌رسد، مناقصه محدود است.
به جز موارد بالا انواع مناقصه می‌تواند داخلی یا بین‌المللی باشد. در مناقصه داخلی تنها پیمانکاران داخلی می‌توانند شرکت کنند و آگهی آن در روزنامه‌های کثیر انتشار داخلی چاپ می‌شود؛ اما در مناقصات بین‌المللی پیمانکاران داخلی و خارجی می‌توانند شرکت کنند و در روزنامه‌های داخلی و خارجی، آگهی مناقصه چاپ می‌شود.
شرایط ارزیابی مناقصه چیست؟
هر مناقصه باید از ۴ جهت ارزیابی شود:
- کیفی: ارزیابی توان انجام تعهدات مناقصه‌گر از طریق مناقصه‌گذار که توسط کمیته فنی بازرگانی انجام می‌شود، ارزیابی کیفی مناقصه‌گر گفته می‌شود. در این ارزیابی مواردی مثل تضمین کیفیت کالا و خدمات، داشتن دانش ،حسن سابقه، پروانه کار و توان بررسی می‌شوند.
- فنی: در ارزیابی فنی مشخصات، کارایی و ویژگی‌های فنی بازرگانی مناقصه‌گر بررسی می‌شود.
- مالی: بررسی مناسب‌ترین قیمت پیشنهاد شده، ارزیابی مالی مناقصه است که شامل بررسی منابع مالی، ضمانت تأخیر و غیره است.
- شکلی: ارزیابی شکلی به بررسی کامل‌بودن اسناد و صحت آنها می‌پردازد.
ارزیابی فنی و کیفی معمولاً در قالب پاکت از مناقصه‌گران استعلام می‌شود.
انواع معاملات در مناقصه چیست؟
معاملات مناقصه از نظر قیمت معامله سه دسته هستند:
- معاملات کوچک: وقتی مبلغ معامله کمتر و مساوی حد نصاب معامله باشد. در این معاملات مامور خرید باید باتوجه‌به کمیت و کیفیت موضوع معامله درباره قیمت آن تحقیق کند و با اخذ فاکتور به مسئولیت خود معامله را با کمترین قیمت انجام دهد.
- معاملات متوسط: وقتی مبلغ معامله بیش از حد نصاب معاملات کوچک و کمتر از ۱۰ برابر سقف معاملات کوچک باشد. در این معاملات مامور خرید باید باتوجه‌به کمیت و کیفیت موضوع معامله در باره قیمت آن تحقیق و با اخذ ۳ استعلام کتبی و فاکتور معامله را انجام دهد
- معاملات بزرگ: وقتی مبلغ معامله بیش از ۱۰ برابر سقف معاملات کوچک باشد. این معاملات از طریق مناقصه انجام می‌شود.
حد نصاب معاملات در اردیبهشت هر سال توسط وزارت اقتصاد و دارایی تعیین می‌شود.
پاکت مناقصه چیست؟
برای شرکت در مناقصه اسناد و پیشنهادهای مناقصه در پاکت‌های مهروموم شده قرار می‌گیرند و به مناقصه‌گذار تحویل داده می‌شود و به این پاکت‌ها، پاکت مناقصه می‌گویند. پاکت مناقصه سه دسته است:
پاکت الف
در پاکت الف تضمینات مناقصه‌گر قرار دارد. مبلغ این تضمین درصدی از برآورد کالا یا خدمات است. این تضمین می‌تواند ضمانت‌نامه بانکی، وجه نقد و غیره باشد.
پاکت ب
پاکت ب شمال اسناد زیر است که باید به مهر و امضا رسیده باشد:
- دعوت‌نامه
- مدارک سه پاکت الف و ب و ج
- نمونه فرم تکمیل شده صاحبان مجاز امضا همراه با کپی کارت ملی
- تصویر روزنامه رسمی شرکت
- گواهی رتبه‌بندی و ظرفیت کاری در رشته مربوطه از معاونت نظارت راهبردی یا معاونت امور عمرانی و دفتر فنی استانداری
- اساس‌نامه
- کد اقتصادی
- فرم خود اظهاری اعلام کارهای در دست اجرا و ظرفیت آماده‌به‌کار
- فرم اطلاعات پیمانکاران
- تعهدنامه‌ها شامل عدم شمول، اجرا، پذیرش و مبارزه با پول‌شویی
- لیست بخشنامه‌ها
- صورت مالی حسابرسی شده
- مشخصات فنی – نقشه‌های کلی، تفصیلی و اجرایی
- برآورد اولیه – دفترچه فهرست‌بها
- مشخصات فنی خصوصی (حسب مورد)
- شرایط خصوصی پیمان
پاکت ج
در این پاکت پیشنهاد قیمت به ریال، به‌صورت حروف و عدد بدون هیچ قید و شرطی درج می‌شود و با مهر و امضا ارائه می‌شود.
فرایند برگزاری مناقصه چگونه است؟
هر مناقصه دارای مراحل زیر است:
- تامین منابع مالی لازم برای برگزاری مناقصه
- تعیین نوع مناقصه در معاملات بزرگ (یک‌مرحله‌ای یا دومرحله‌ای، عمومی یا محدود)
- تهیه اسناد مناقصه
- ارزیابی کیفی مناقصه‌گران در صورت لزوم
- فراخوان مناقصه
- ارزیابی پیشنهادها
- تعیین‌کردن برنده مناقصه
- انعقاد قرارداد
با برگزاری مزایده تک مرحله ای، ارزیابی کیفی انجام نمی‌شود.
سامانه ستاد مناقصه چیست؟
سامانه‌ای تحت عنوان سامانه ساجار (سامانه اطلاعات عوامل نظام فنی و اجرایی کشور) به آدرس اینترنی sajar.mporg.ir ایجاد شده است. با ورود به این سامانه مناقصه‌گران می‌توانند با بررسی اطلاعاتی در خصوص رتبه‌بندی شرکت‌ها از اعتبار این شرکت‌ها جهت حضور در مناقصه مطمئن شوند.
آگهی مناقصه یا فراخوان مناقصه چیست؟
فراخوان مناقصه یا آگهی مناقصه اطلاعات لازم در خصوص مناقصه را به مناقصه‌گران بالقوه می‌دهد و شامل موارد زیر است:
- نام و آدرس مناقصه‌گذار
- نوع، کمیت و کیفیت کالا یا خدمات
- نوع و مبلغ تضمین جهت شرکت در مناقصه
- محل، زمان و مهلت دریافت اسناد، تحویل و گشودن پیشنهادها
- مبلغ برآورد شده معامله
فراخوان مناقصه عمومی در دو یا سه نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار چاپ می‌شود. ممکن است مناقصه‌گذار علاوه بر چاپ از طریق رسانه‌های گروهی و جمعی دیگری نیز فراخوان یا آگهی مناقصه را چاپ کند.
اگر مناقصه بین‌المللی باشد در روزنامهٔ انگلیسی‌زبان هم فراخوان چاپ می‌شود.
ترک تشریفات مناقصه چیست؟
ترک تشریفات مناقصه یکی از روش‌های معامله است. درصورتی‌که شرایطی مثل شروع سریع عملیات اجرایی، جلوگیری از تلف‌شدن زمان انتخاب مناقصه‌گر، تحریم‌ها و غیره رخ دهد، کارفرما بدون طی فرایند مناقصه با یک پیمانکار قرارداد منعقد می‌کند.
ترک تشریفات مناقصه یا عدم الزام به برگزاری مناقصه باید به تشخیص هیات سه‌نفره موضوع ماده ۲۸ قانون مناقصات برسد.
نکته آخر درباره مناقصه
مناقصه در طول تاریخ همواره به‌عنوان یکی روش‌های به‌صرفه خرید کالا و خدمات برای اقشار مختلف جامعه خصوصاً دولت به شمار می‌رود. در این مقاله سعی کردیم به زبان ساده مفهوم مناقصه، روش برگزاری، انواع، اسناد، مدارک و اصطلاحات رایج در مناقصه را بیان کنیم. برای آشنایی بیشتر با دیگر مفاهیم مهم بازار مالی این نوشته از طلاین را بخوانید: اصطلاحات رایج بازار مالی
سؤالات متداول:
در صورتی که برنده اول از انعقاد قرارداد مناقصه امتناع کند چه می‌شود؟
ضمانت وی ضبط و با برنده دوم قرارداد منعقد می‌شود. اگر برنده دوم نیز امتناع کند تضمین وی ضبط و مناقصه جدیدی برگزار می‌شود.
تجزیه بها در مناقصه چیست؟
پیمانکار باید برای شرکت در مناقصه قیمتی منطقی بدهد. تجزیه بها گزارشی است که طبق آن هزینه هر قسمت فعالیت اجرایی بر اساس ۴ پارامتر نیروی انسانی، ابزار، مصالح و حمل‌ونقل تعیین می‌شود.
فهرست مطالب
